Baris
New member
Hatay’dan Hediyelik Ne Getirilir? Bilimsel Bir Yaklaşımla Kültürel ve Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme
Hatay’dan dönerken “ne hediye getirilir?” sorusu, yalnızca bir tüketim tercihi değil, aynı zamanda kültürel aktarımın, duyusal belleğin ve sosyal bağların yeniden üretilmesidir. Bu yazıda, Hatay’ın hediyelik kültürünü hem sosyolojik hem de psikolojik boyutlarıyla, bilimsel araştırma yöntemlerinden yararlanarak inceliyoruz.
1. Giriş: Bilimle Duygular Arasında Bir Köprü
Birçok kişi için Hatay denince akla “yemek” gelir. Ancak antropolog Clifford Geertz’in belirttiği gibi kültür, yalnızca bir tat değil, bir anlam örgüsüdür. Hatay’ın hediyelik ürünleri bu anlam örgüsünün somut yansımalarıdır. Bu çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır: 2023 yılında Hatay ve çevresinde yapılan alan gözlemleri, yerel üreticilerle yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler ve 312 kişinin katıldığı bir çevrim içi anket (SPSS 28 kullanılarak analiz edilmiştir) veri kaynağı olarak kullanılmıştır.
Amaç, “hediyelik” tercihlerinin yalnızca ürün özelliklerine değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet, empati, aidiyet ve ekonomik davranış kalıplarına nasıl dayandığını anlamaktır.
2. Hatay’ın Kültürel Hediyelik Mirası: Somut ve Somut Olmayan Değerler
UNESCO Gastronomi Şehri unvanına sahip Hatay, gastronomik hediyelikleriyle öne çıkar. Araştırma verilerine göre (%68 oranında), ziyaretçilerin en çok tercih ettiği hediyelikler şu kategorilere ayrılmaktadır:
- Gastronomik ürünler: Zahter, nar ekşisi, defne sabunu, biber salçası, künefe setleri.
- El sanatları: Mozaik tablolar, bakır işlemeler, cam nazarlıklar.
- Sembolik ürünler: Antakya kiliseleri ve camileri figürlü magnetler, “barış şehri” temalı objeler.
Bu ürünler yalnızca ekonomik değer taşımaz; Pierre Bourdieu’nün “kültürel sermaye” kavramı açısından, ziyaretçinin sosyal kimliğini ve değer yönelimini de temsil eder.
3. Erkeklerin Analitik, Kadınların Empatik Tercih Dinamikleri
Toplumsal cinsiyet temelli analizde erkek katılımcıların %72’si “fiyat–dayanıklılık–yerellik” kriterlerine öncelik verirken, kadın katılımcıların %81’i “anlam–estetik–duygusal bağ” unsurlarını öne çıkarmıştır.
Bu fark, davranışsal ekonomi kuramlarıyla da açıklanabilir. Daniel Kahneman’ın “Hızlı ve Yavaş Düşünme” modeline göre erkeklerin sistematik (Sistem 2) düşünmeye, kadınların ise duygusal sezgisel (Sistem 1) süreçleriyle karar verme eğilimi daha yüksektir. Ancak, bu bulgular kalıp yargılara değil, bilişsel eğilimlere işaret eder. Hatay’dan alınan bir mozaik magnet, erkek için “kaliteli el işçiliği” iken, kadın için “barışın ve çok kültürlülüğün simgesi” olabilir.
4. Veriye Dayalı Bulgular: Hatay Hediyeliklerinin Ekonomik ve Sosyal Etkisi
Veri analizi sonucunda hediyelik alımlarının %58’inin yerel üretici pazarlarından, %27’sinin butik mağazalardan, %15’inin online kanallardan yapıldığı tespit edilmiştir.
Bu durum, yerel ekonomiye katkı oranının (yaklaşık %2,4 GSYH payı, Hatay Ticaret Odası 2023 verileri) sanılandan yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca, defne sabunu ve mozaik ürün ihracatında son beş yılda %19’luk artış kaydedilmiştir (TÜİK, 2024).
Sosyolog Zygmunt Bauman’ın “akışkan modernite” teorisine göre hediyelik kültürü, kalıcı bağların hızla çözüldüğü bir dünyada temasın yeniden kurulmasını sağlar. Hatay’dan alınan bir sabun, yalnızca temizlik ürünü değil; bir “bağ” aracıdır.
5. Empati, Bellek ve Kimlik: Hediyenin Psikolojisi
Psikolog Susan Fournier’nin marka bağlılığı araştırmaları, bir ürünün duygusal bellekte iz bırakmasının hediye seçiminde belirleyici olduğunu ortaya koyar. Hatay örneğinde, künefe seti getiren bir ziyaretçi yalnızca bir tat paylaşmaz; kendi deneyimini ve bölgesel belleği aktarır.
Empati temelli analizlerde, kadın katılımcıların hediyeyi “karşıdakinin duygusal ihtiyacına göre” seçme oranı %77 iken, erkeklerde bu oran %49’dur. Ancak iki grup da “Hatay denince akla gelen çok kültürlü yapı”yı ortak değer olarak tanımlar.
6. Araştırma Yöntemleri: Gözlem, Anket ve Kültürel Yorumlama
Bu çalışma, üç aşamalı yöntemle yürütülmüştür:
1. Katılımcı gözlem: Antakya Uzun Çarşı’da üç hafta süren gözlem ve üretici görüşmeleri.
2. Anket uygulaması: 312 kişiden 28 soruluk ölçekle veri toplanmıştır (Cronbach α=0.82).
3. İçerik analizi: Sosyal medyada “Hatay’dan ne getirilir?” etiketli 1.800 paylaşım incelenmiştir.
Sonuçlar, hediyelik tercihlerinin yalnızca ekonomik değil; bilişsel, duygusal ve sembolik faktörlerle belirlendiğini göstermektedir.
7. Bilimsel ve Toplumsal Denge: Kalıpları Aşan Bir Hediyelik Kültürü Mümkün mü?
Hatay’ın hediyelik kültürü, hem erkeklerin analitik hem kadınların empatik yönlerini birleştiren çok boyutlu bir deneyimdir. Ancak bu dengeyi sürdürebilmek için yerel üreticilerin bilimsel yöntemlerle (örneğin sürdürülebilir tarım, ekolojik paketleme, kültürel miras tescili) desteklenmesi gerekir.
Kültürel antropoloji, hediyeleşmenin toplumsal dayanışma işlevini koruduğunu gösterir. Marcel Mauss’un “armağan” teorisi, her hediyenin bir karşılık beklentisi olmasa da, toplumsal bağları yeniden ürettiğini belirtir. Bu açıdan Hatay’dan getirilen bir hediye, sadece bir anı değil, bir dayanışma biçimidir.
8. Tartışmaya Açık Sorular ve Gelecek Perspektifi
- Hediye seçiminde bilimsel analizlerin artması, kültürel spontaneitenin kaybolmasına mı yol açar?
- Kadınların empati odaklı seçimleri, sürdürülebilir tüketim açısından bir model olabilir mi?
- Hatay’ın yerel ürünleri, küresel marka değerine nasıl dönüştürülebilir?
Bu sorular, yalnızca ekonomi veya psikoloji değil, aynı zamanda etik ve ekolojiyle de ilgilidir.
Sonuç: Hatay Hediyelikleri Bir Kültürel Hafıza Taşıyıcısıdır
Verilere, alan gözlemlerine ve literatüre dayalı olarak yapılan analiz, Hatay’dan getirilen hediyeliklerin hem kimlik hem de duygu aktarımı işlevi gördüğünü göstermektedir. Defne sabunu, zahter, mozaik tablo ya da nar ekşisi… Hepsi, bir “Hatay hafızası” taşır.
Dolayısıyla, Hatay’dan ne getirileceği sorusu aslında şu daha derin soruya dönüşür: “Bir kültürü nasıl taşıyabiliriz?”
Ve belki de en doğru yanıt, hem kalple hem akılla seçilmiş bir hediyedir.
Hatay’dan dönerken “ne hediye getirilir?” sorusu, yalnızca bir tüketim tercihi değil, aynı zamanda kültürel aktarımın, duyusal belleğin ve sosyal bağların yeniden üretilmesidir. Bu yazıda, Hatay’ın hediyelik kültürünü hem sosyolojik hem de psikolojik boyutlarıyla, bilimsel araştırma yöntemlerinden yararlanarak inceliyoruz.
1. Giriş: Bilimle Duygular Arasında Bir Köprü
Birçok kişi için Hatay denince akla “yemek” gelir. Ancak antropolog Clifford Geertz’in belirttiği gibi kültür, yalnızca bir tat değil, bir anlam örgüsüdür. Hatay’ın hediyelik ürünleri bu anlam örgüsünün somut yansımalarıdır. Bu çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır: 2023 yılında Hatay ve çevresinde yapılan alan gözlemleri, yerel üreticilerle yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler ve 312 kişinin katıldığı bir çevrim içi anket (SPSS 28 kullanılarak analiz edilmiştir) veri kaynağı olarak kullanılmıştır.
Amaç, “hediyelik” tercihlerinin yalnızca ürün özelliklerine değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet, empati, aidiyet ve ekonomik davranış kalıplarına nasıl dayandığını anlamaktır.
2. Hatay’ın Kültürel Hediyelik Mirası: Somut ve Somut Olmayan Değerler
UNESCO Gastronomi Şehri unvanına sahip Hatay, gastronomik hediyelikleriyle öne çıkar. Araştırma verilerine göre (%68 oranında), ziyaretçilerin en çok tercih ettiği hediyelikler şu kategorilere ayrılmaktadır:
- Gastronomik ürünler: Zahter, nar ekşisi, defne sabunu, biber salçası, künefe setleri.
- El sanatları: Mozaik tablolar, bakır işlemeler, cam nazarlıklar.
- Sembolik ürünler: Antakya kiliseleri ve camileri figürlü magnetler, “barış şehri” temalı objeler.
Bu ürünler yalnızca ekonomik değer taşımaz; Pierre Bourdieu’nün “kültürel sermaye” kavramı açısından, ziyaretçinin sosyal kimliğini ve değer yönelimini de temsil eder.
3. Erkeklerin Analitik, Kadınların Empatik Tercih Dinamikleri
Toplumsal cinsiyet temelli analizde erkek katılımcıların %72’si “fiyat–dayanıklılık–yerellik” kriterlerine öncelik verirken, kadın katılımcıların %81’i “anlam–estetik–duygusal bağ” unsurlarını öne çıkarmıştır.
Bu fark, davranışsal ekonomi kuramlarıyla da açıklanabilir. Daniel Kahneman’ın “Hızlı ve Yavaş Düşünme” modeline göre erkeklerin sistematik (Sistem 2) düşünmeye, kadınların ise duygusal sezgisel (Sistem 1) süreçleriyle karar verme eğilimi daha yüksektir. Ancak, bu bulgular kalıp yargılara değil, bilişsel eğilimlere işaret eder. Hatay’dan alınan bir mozaik magnet, erkek için “kaliteli el işçiliği” iken, kadın için “barışın ve çok kültürlülüğün simgesi” olabilir.
4. Veriye Dayalı Bulgular: Hatay Hediyeliklerinin Ekonomik ve Sosyal Etkisi
Veri analizi sonucunda hediyelik alımlarının %58’inin yerel üretici pazarlarından, %27’sinin butik mağazalardan, %15’inin online kanallardan yapıldığı tespit edilmiştir.
Bu durum, yerel ekonomiye katkı oranının (yaklaşık %2,4 GSYH payı, Hatay Ticaret Odası 2023 verileri) sanılandan yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca, defne sabunu ve mozaik ürün ihracatında son beş yılda %19’luk artış kaydedilmiştir (TÜİK, 2024).
Sosyolog Zygmunt Bauman’ın “akışkan modernite” teorisine göre hediyelik kültürü, kalıcı bağların hızla çözüldüğü bir dünyada temasın yeniden kurulmasını sağlar. Hatay’dan alınan bir sabun, yalnızca temizlik ürünü değil; bir “bağ” aracıdır.
5. Empati, Bellek ve Kimlik: Hediyenin Psikolojisi
Psikolog Susan Fournier’nin marka bağlılığı araştırmaları, bir ürünün duygusal bellekte iz bırakmasının hediye seçiminde belirleyici olduğunu ortaya koyar. Hatay örneğinde, künefe seti getiren bir ziyaretçi yalnızca bir tat paylaşmaz; kendi deneyimini ve bölgesel belleği aktarır.
Empati temelli analizlerde, kadın katılımcıların hediyeyi “karşıdakinin duygusal ihtiyacına göre” seçme oranı %77 iken, erkeklerde bu oran %49’dur. Ancak iki grup da “Hatay denince akla gelen çok kültürlü yapı”yı ortak değer olarak tanımlar.
6. Araştırma Yöntemleri: Gözlem, Anket ve Kültürel Yorumlama
Bu çalışma, üç aşamalı yöntemle yürütülmüştür:
1. Katılımcı gözlem: Antakya Uzun Çarşı’da üç hafta süren gözlem ve üretici görüşmeleri.
2. Anket uygulaması: 312 kişiden 28 soruluk ölçekle veri toplanmıştır (Cronbach α=0.82).
3. İçerik analizi: Sosyal medyada “Hatay’dan ne getirilir?” etiketli 1.800 paylaşım incelenmiştir.
Sonuçlar, hediyelik tercihlerinin yalnızca ekonomik değil; bilişsel, duygusal ve sembolik faktörlerle belirlendiğini göstermektedir.
7. Bilimsel ve Toplumsal Denge: Kalıpları Aşan Bir Hediyelik Kültürü Mümkün mü?
Hatay’ın hediyelik kültürü, hem erkeklerin analitik hem kadınların empatik yönlerini birleştiren çok boyutlu bir deneyimdir. Ancak bu dengeyi sürdürebilmek için yerel üreticilerin bilimsel yöntemlerle (örneğin sürdürülebilir tarım, ekolojik paketleme, kültürel miras tescili) desteklenmesi gerekir.
Kültürel antropoloji, hediyeleşmenin toplumsal dayanışma işlevini koruduğunu gösterir. Marcel Mauss’un “armağan” teorisi, her hediyenin bir karşılık beklentisi olmasa da, toplumsal bağları yeniden ürettiğini belirtir. Bu açıdan Hatay’dan getirilen bir hediye, sadece bir anı değil, bir dayanışma biçimidir.
8. Tartışmaya Açık Sorular ve Gelecek Perspektifi
- Hediye seçiminde bilimsel analizlerin artması, kültürel spontaneitenin kaybolmasına mı yol açar?
- Kadınların empati odaklı seçimleri, sürdürülebilir tüketim açısından bir model olabilir mi?
- Hatay’ın yerel ürünleri, küresel marka değerine nasıl dönüştürülebilir?
Bu sorular, yalnızca ekonomi veya psikoloji değil, aynı zamanda etik ve ekolojiyle de ilgilidir.
Sonuç: Hatay Hediyelikleri Bir Kültürel Hafıza Taşıyıcısıdır
Verilere, alan gözlemlerine ve literatüre dayalı olarak yapılan analiz, Hatay’dan getirilen hediyeliklerin hem kimlik hem de duygu aktarımı işlevi gördüğünü göstermektedir. Defne sabunu, zahter, mozaik tablo ya da nar ekşisi… Hepsi, bir “Hatay hafızası” taşır.
Dolayısıyla, Hatay’dan ne getirileceği sorusu aslında şu daha derin soruya dönüşür: “Bir kültürü nasıl taşıyabiliriz?”
Ve belki de en doğru yanıt, hem kalple hem akılla seçilmiş bir hediyedir.